Meslek ,bir kimsenin hayatını kazanmak için yaptığı,kuralları toplum tarafından belirlenmiş ve belli bir eğitimle kazanılan bilgi ve becerilere dayalı faaliyetler bütünüdür.Mesleğin sürdürülmesinde etkenlerden biri olan kazanç bireyin meslek seçimi kararını etkileyen tek etmen değildir.
Bu kararı etkileyen sosyal statü,düzenli yaşam gibi farklı doyum kaynakları da vardır.Kazanç sağlama gibi sorunu olmayan kişilerin mesleki faaliyetlerini sürdürmelerinin yada bazı bireylerin az gelir getiren meslekleri çok gelir getiren mesleklere tercih etmelerinin nedeni de budur.Meslek seçimindeki kararı bireyin,işindeki başarı ve başarısızlığını da etkiler.Her birey farklı ilgi ve yeteneklere sahiptir.Her meslekte farklı yetenekleri gerektirir. Bir kimse sahip olduğu nitelikleri gerektiren ,sahip olmadığı nitelikleri gerektirmeyen mesleklerde başarılı olur.
Meslek,bireyin yeteneklerini ,kendini geliştirme ve gerçekleştirme yoludur.Bireyin kişilik özelliklerini,ideallerini,hayat görüşünü,değerlerini belirler.Birey gününün büyük bir kısmını işinde geçirir.Bireyin yaptığı faaliyet ilgi ve yeteneklerine hitap ediyorsa kişi mesleki açıdan doyum sağlar .Mesleki doyum ise ,genel doyuma yansır.Bir nevi bireyin hayatta mutlu olması kendi özelliklerine uygun doyum sağlayacağı meslek seçmesine bağlıdır.
Günümüzde meslek seçeneklerinin artması ,buna bağlı olarak meslekte uzmanlaşmanın artması,mesleğe hazırlanmanın uzun süreli eğitimi gerektirmesi seçme işleminin önemini arttırmaktadır.
Bireyin seçim yapmak zorunda olduğu meslekler geniş bir yelpaze göstermektedir.Tüm bunlar doğru ve gerçekçi seçim yapma zorunluluğunu artırmaktadır.
Bireyin gelecekteki yaşam tarzını belirlemesinde dönüm noktası olan mesleki tercihini yaparken doğru ve isabetli karar verebilmesi için izleyebileceği basamaklar şöyle sıralanabilir:
1.Bireyin yeteneklerinin belirlenmesi
(Ben neler yapabilirim?)
Yetenek belli bir eğitimden yararlanabilme gücüdür.Bireyin hangi eğitim programında başarılı olabileceğini gösterir.Yetenek meslekteki başarıyı etkileyen etmenlerden biridir ve temel gerekliliktir.Seçtiği mesleğin gerektirdiği en az yetenek düzeyine sahip olmayan bireyin o meslekte başarılı olması olası değildir.Bunun yanında sahip olduğu yeteneklerin ,kapasitenin altında bir yetenek düzeyi gerektiren mesleğe yönelen bireyin meslekte doyum sağlaması da mümkün olmayacaktır.
Akademik yeteneğin ,okulda derslerdeki başarının yada başarısızlığın araştırılması ,sözel yada sayısal düşünme yeteneklerinden hangisinde daha başarılı olduğunun belirlenmesi gerekir.Bunun için bireyin Fen,Sosyal, Matematik,Türkçe derslerindeki başarısı bir ölçüt olacaktır.
Bunun dışında cisimleri üç boyutlu görebilme ,şekiller arasındaki benzerlik ve farklılıkları bulabilme gücünün belirlenmesi de araştırılması gereken yetenek alanıdır.
Sayısal düşünme gücüne sahip olmayan ,Fen, Matematik gibi sayısal derslerde başarılı olmayan bir bireyin Tıp fakültesi,Diş hekimliği,Mühendislikler gibi Matematik-Fen puanı ile öğrenci alan yüksek öğretim programlarında başarılı olması mümkün değildir. Cisimleri üç boyutlu görebilme ,bir evin planına bakarak o evin yapılış halini göz önünde canlandırabilme ,bir şeklin açılımını düzlem üzerinde çizebilme gücüne sahip olan birey mimarlık eğitiminde başarılı olabilecektir. Sözcükleri ustalıkla kullanamayan ,zengin bir sözcük dağarcığına sahip olamayan kişinin dil ve edebiyat programında başarılı olması beklenemez.
2.İlgi Alanlarının Belirlenmesi
(Ben neleri yapmaktan hoşlanırım?)
Yetenekler,bireyin hangi eğitim programında daha başarılı olabileceğini gösterirken ilgiler,bireyin hangi faaliyetlerle uğraşmaktan zevk duyacağını belirler ve işin özüne iner.İlgiler ,yeteneklerle ilişkilidir.İlgi duyduğumuz alanlar çoğunlukla yetenekli olduğumuz alanlardır.
Seçilecek olan mesleğin ,insanlarla diyaloğu ,onları yönetmeyi ,yönlendirmeyi ,onlara hitap etmeyi,yardım etmeyi yoksa insanlarla değil de objelerle uğraşmayı gerektiren faaliyetlerimi içermesinin belirlenmesi ,bunun dışında edebiyata ,müziğe,güzel sanatlara karşı olan ilgilerinde belirlenmesi gerekir.
Birey ilgi duyduğu ,hoşlandığı işleri severek yapar .Bireyin ilgi duymadığı faaliyete yönelmesi hem mesleki doyumunu hem de başarısını olumsuz olarak etkileyecektir. İnsanlara yardım etmekten ,insanların sorunlarını dinleyip sorunlarına çözüm aramaktan zevk almayan bir psikoloğun ne kendisine nede kendisinden yardım isteyen kişiye faydası olacaktır.
3.İş Değerlerinin Belirlenmesi
(Ben ne istiyorum)
Yetenek ve ilgilerin belirlenmesinin ardından bireyin meslekteki beklentilerini tanımlaması gerekir.İş değerleri ,bireyin meslekte nelere önem verdiğini ,mesleki faaliyetin sonunda elde etmek istediği olanakları gösterir.
Kazanç ,yaratıcılığı kullanma ,liderlik,yeteneğini kullanma ,işbirliği,ün sahibi olma ,sosyal statü,düzenli yaşam,değişiklik gibi iş değerleri vardır.Birey bu değerlerden kendisi için önemli olanları belirlemeli.Kendisine belirlediği bu değerleri sağlayacak mesleğe yönelmelidir. Ancak ilgi ve yeteneklerini de göz ardı edilmemesi gerekir.
Meslekte düzenli bir yaşama ,sosyal statüye ,işbirliğine ,yaratıcılığın anlatım bulmasına önem veren birey kendisine bu beklentilerini sağlayabilecek olan ‘öğretmenlik’ mesleğini tercih edebilir.
4.Kişilik Özelliklerinin Belirlenmesi
(Karakterim Nasıl?)
Meslek seçimi ,bireyin kişiliğinin yansımasıdır.Bireyin meslek seçiminde isabetli olması kişilik özelliklerini çok iyi tanıyıp bu özellikleri gerektiren mesleklere yönelmesine bağlıdır. Bireylerin çok farklı kişilik özellikleri vardır.Atak ,girişken, çekingen,uysal,hırslı,idealist,hayal gücü zengin, realist, mantıklı, sinirli, kendi başına buyruk, alçak gönüllü, düzenli, kurallara bağlı vb.çok çeşitli kişilik özellikleri bulunur. Bireyin sayılan bu özelliklerinden hangilerine sahip olduğunu belirlemesi ,seçimini bu doğrultuda yapması gerekir.
İkna gücü yüksek,dışa dönük,insanlarla devamlı ilişki halinde olan girişimci niteliklere sahip olan birey avukat,politikacı yada pazarlamacı olabilir. Kurallara bağlı ,düzenli,statüye önem veren ,sorumlu,nesnelerle uğraşmaktan hoşlanan bireylerin,bankacılık,büro memurluğu ,muhasebe gibi mesleki yönelmeleri isabetli olacaktır.
5.İlgi Duyulan Mesleklerin incelenmesi
Bireyin kendini yukarıda açıklanan şekliyle tanımasının ardından ilgi duyduğu meslekleri tanıması gerekiyor. Bireyin meslekler hakkında araştırmasını;
a)Meslek mensuplarının yaptığı temel faaliyetler
b)Çalışma ortamı
c)Çalışma koşulları
d)Çalışanlarda aranan nitelikler
e)Mesleğe hazırlanma
f)İlk işe giriş
g)Meslekte ilerleme
h)Kazanç
ı)İş bulma olanağı ve mesleğin geleceği
konularında yoğunlaştırması gerekir.Bilgi toplamak için ,meslekleri tanıtan klavuzlardan, rehber kitapcıklarından,mesleki tanıtım seminerlerinden ,okullardaki,dershanelerdeki rehberlik servislerinden ,o mesleğin mensuplarından yararlanılabilir. Karar aşamasında ,gerekli alt yapıyı anlatıldığı şekilde oluşturan birey,sahip olduğu ilgi,yetenek ve kişilik özelliklerini düşünüp bu özelliklerini gerektiren ilgi duyduğu meslekte karar kılabilir.Üzerinde durulacak temel nokta bireyin kendini olmak istediği gibi değil olduğu gibi objektif olarak tanıması ,ilgi duyduğu meslekleri de olumlu,olumsuz özellikleriyle tanımasıdır.”Ne kadar çok kazanabilirim?” yerine “Ben hangi işi en iyi şekilde yapabilirim?”,”Hangi ortamlarda ve koşullarda çalışmaktan mutlu olurum?”sorularına gerçekçi olarak yapılacak incelemeden sonra samimi olarak cevap vermektir.
Gencin meslek seçimi kararını etkileyen etmenlerden biri de anne-babanın genç üzerinde oluşturduğu baskıdır.Birçok ebeveyn çocuklarını bol kazanç getiren saygın mesleklerde görmek isterler.Ya da kendi ulaşamadıkları meslekleri seçmelerini arzu ederler.Meslek seçimindeki kararını net olarak belirlemeyen birey bu baskılardan etkilenir ve ailesinin istediği mesleğe yönelir.Birey bu şekilde seçtiği mesleğin ,kendine uygun olmadığını zamanla anlar.Kendi arzuladığı mesleğe ulaşmak için ya öğrenimini yarıda keser ,yada öğrenimini tamamladıktan sonra tekrar bir hazırlığa girişir. Bu durum genç için zaman ve emek kaybı yaratır.Bu tip durumlara düşmemek için bireyin kararını kendisi vermesi ,bu karar doğrultusunda ailesini ikna etmesi anne babanın da gencin bu kararına saygı göstermesi gerekir.
Kişilik özelliklerinize ,yeteneklerinize,günün koşullarına uygun ,bilinçli bir meslek seçimi ,toplumda sağlıklı,mutlu,kendi kendisiyle barışık insanlarında sayısını da çoğaltacaktır.2000’li yılların Türkiye’sinin siz gençlerle daha umutlu ,daha aydınlık olmasını diliyoruz.
