Karakter Aşınması – Yeni Kapitalizmde İşin kişilik Üzerindeki Etkileri

KİTABIN YAZARI	Richard Sennett
YAYINEVİ-BASIM YILI	Ayrıntı – 2018 (13.basım)
KİTABIN KONUSU	Yeni ekonomik dünya düzeninin ihtişamlı sözcüğü “değişim”in doğasını ve bireylere nasıl yansıdığını, rekabetin ve kayıtsızlık duygusunun karakterlerde uğrattığı korozyonu  konu alan bir kitaptır.

“İyi bir işin nitelikleriyle iyi bir karakterin
nitelikleri artık örtüşmüyordu.”
Richard Sennett

 

          Kitabın analizine geçmeden önce söylemeliyim ki bu kitabı incelemek için seçme amacım, merak ettiğim değişen toplum yapısı, dönüşen değerler ile bireylerin karakter yapıları arasındaki ilişkiye dair farklı bakış açılarını kavramaktı. Bu anlamda bu kitap bireysel olarak son derece doğru tercih olmuştur.

           Değişim kaçınılmazdır ve değişmeyen her şey ölmeye mahkûmdur. Endüstri Devrimi ve kapitalizmin dünyayı kuşatmasından sonraki uzun yıllar boyunca elbette ki kapitalizmin de değişmesi ve yenileşmesi gerekli bir durumdur. Bu değişim sanayi devrimi ve sonraki yıllarda insan üzerindeki etkileri ile yeniçağdaki hızlı teknolojik gelişmelere ayak uydurması ve yine insan üzerindeki değişimleri de beraberinde getirmesi beklenen bir sonuçtu. Kariyer, iş, karakter, değer, norm, kültür, algılanan dünya gibi pek çok değişken bireyin üzerinde nihai değişimleri doğuracaktı.

          Kitap yeni kapitalizmle gelen esnekleşme, risk, hızlı ve sürekli değişimin getirdiği ‘uzun vadeli düşünememe’ halinin insanın karakterine yaptığı etkiyi sürüklenme bölümünde ele almıştır. Rutin bölümünde ise, bireyi robot haline getirirken, bir taraftan da konfor alanı ile birlikte korumaya alması irdelenmiştir. Rutinin karşısına esnekliği koyarak başka seçeneklerin olacağının vurgulandığı diğer bölüm ise esnek bölümüdür. Okunaksız adlı bölümde ise modernitenin getirdiği emeğin anlaşılmasının zorluğu irdelenmiştir. Ayrıca risk almanın getirdiği durumlar ve değişen insan yapısının getirdiği iş etiği konuları da işlenmektedir. Başarısızlıkla baş etme, başarının para ile ölçüldüğü değerler kısmı da bireyi sorgulamaya iten bölüm olarak düşünülmektedir.

          Sennett kapitalizmdeki değişimi açıklarken Enrico ve Rico karakterlerinin hayatlarındaki dönüşümü irdeleyerek aktarmaya çalışmaktadır. Eski kapitalizmin fiziksel güce dayalı bir iş göreni olan Enrico ile yeni kapitalizmde ‘beyaz yakalı’ düşünsel, bilişsel becerilere dayalı iş gören oğlu Rico ile karşılaştırma yaparak değişimi aktarmıştır.

          Kitabın adında da anlaşılacağı üzere değişen zamanın ve kapitalizmin bir sonucu olarak insan üzerinde de değişiklik yaptığı ve karakteri aşındırmış olduğudur.

          Yazar bu bölümde karşılaştırma yaparken Rico’nun çıkmazlarını, çocuklarına örnek olabilecek iş etiği ve karakter niteliğini tam anlamıyla aktaramamasından doğan çatışmalarına da yer vermektedir. Bunu “İyi bir işin nitelikleriyle iyi bir karakterin
nitelikleri artık örtüşmüyordu” cümlesiyle de özetlemektedir.

          Sennett’in “Endüstriyel rutin, insan karakterinin derinliğini yok etme tehlikesi altındadır” ifadesi kapitalizmin devrim sonrası klasik yönetim anlayışını özetlemektedir. Rutinin çaresi olarak esneklik kavramı yeni kapitalizmde önemli bir kavramdır. Ne var ki esneklik firmalar için değişikliğe uyum sağlama iken çalışanlar için esnekliğin anlamı ‘iş güvencesi kaybı’ olarak algılanmaktadır.

          Yeni kapitalizm bize bağlanma, güven, uzun dönemli plan yapma kavramlarından uzaklaştırmaktadır. Şimdiki an’a odaklan, günü kurtar anlayışı egemendir. Ekonomik çalkantılar da uzun vadeli planların esnek olması ihtiyacını doğurmaktadır. Tüm bunlar sabit değerlerin neler olduğu, işe ve işverene sadakatin nasıl güvence altında olacağı sorunsalını ortaya çıkarmaktadır. Kitapta bahsedilen Rico karakteri üzerinden sistemdeki açmazlar şu şekilde özetlenmektedir. Kısa vadeli kapitalizm karakterlerin –özellikle de karakterlerin insanları birbirine bağlayan ve her birini sürdürülebilir bir benlik duygusuyla donatan özelliklerin- aşınması tehlikesi şeklinde ifade edilmektedir.

         Yenidünya düzeninde en sık vurgulanan kavramlardan biri de “değişim”dir. Değişimin doğasını anlamak için ortaya atılan düşüncelerden biri de esneklik olmaktadır. Bireylerin, kurumların, değişime ayak uydurabilmesi için esnek olma özelliği de taşımalıdır. Kitapta esneklikle ilgili ağaç metaforu kullanılarak esneklik tıpkı ağacın dallarına benzetilmiştir. Nasıl ki ağaç rüzgârlı ya da sert koşullarda değişim gösteriyor sonra yine uyum sağlıyor ise kurum ve bireylerde aynı şekildedir. Ancak burada esnekliği güce karşı esneklik olduğu vurgusu yapılmaktadır. Değişime direnç göstermeden esneyebilmek uyumu kolaylaştırmaktadır. Bu kısımda bir söğüt ağacı ile çınar ağacını düşünelim. Söğüt ağacı kış aylarında dallarına toplanan karları esneyerek bir süre sonra düşürmekte ve dallar kırılmadan yerinde kalmaktadır. Oysaki çınar ağacı sert yapısı ve dalları ile üzerinde biriken karları bir süre sonra taşıyamaz ve dalları kırılabilir. İnsanoğlu değişen durumlara ayak uydurabilmek için söğüdün dalları gibi esneyebilmeli yoksa güçlü çınar da olsa bir kar tanesine yenik düşebilir.

        Günümüzde kariyer nedir diye sorulduğunda başarı, yükselme, ilerleme, maddi gelirde artış gibi yukarı hareketi gösteren bir anlam ifade etmektedir. Bu kariyer için geleneksel bir tanımı ifade eder. Yeni kapitalizm kariyeri başarısızlığın bir önleyici antidotu olarak kullanmaktadır. Weber amaçlı insan kavramını geliştirirken günümüzde başarının anlamının maddiyatla ölçüldüğü bir gerçektir. Öyle ki bireyler bir ömür geçirecekleri meslekleri seçerken toplumsal statüsüne göre hareket ederler. Aldıkları puan Tıp ya da Mühendislik bölümleri ise o mesleğe uygun olmasa bile seçmek zorunda bırakılmaktadırlar. Çünkü beklenti bu yönde olup aksini yapan için puanını heba etmiş gözüyle bakılmaktadır. Yeni kapitalizmde hayatı anlamlı kılma, kendinde değerli bir şey görmemek bana kim ihtiyaç duyuyor sorusunu sordurmaktadır. Salt varoluş henüz uyanamamışlarda bir anlam ifade etmemektedir. Varoluşun karşılığı kazanmaktır. Descartes’in “Düşünüyorum o halde varım” Cümlesi “Kazanıyorum ben de varım” anlayışına doğru evrilmektedir. Yeni kapitalizm bireyin kendini yeterli görmemesini sağlamaya çalışmaktadır. Kendini yeterli görmek için kariyere ihtiyaç duymaktadır. Ancak burada bulunan çelişki şudur: Kişi kendi yaşam biçimini kariyerini içsel gücüyle mi oluşturmaktadır yoksa yukarıda bahsettiğimiz geleneksel kariyer algısına göre mi yaşamını şekillendirmektedir. Birincisi varoluş ikincisi yaşamdaki başarısızlığı örtmeye çabasıdır. 

Dilek Söylemez

Psikolojik Danışman-Eğitim Yönetimi Uzmanı

Kitaba ulaşmak için tıklayınız.